Α
Απόκριες Αποκριά ετυμολογικά σημαίνει αποχή από το κρέας. Είναι η περίοδος ψυχικής και σωματικής προετοιμασίας του ανθρώπου, για βιώσει το Θείο Πάθος και την ανάσταση του Σωτήρα Χριστού.
Περιλαμβάνει τις τρεις εβδομάδες πριν από την Μεγάλη Σαρακοστή, που μας ανοίγει το Τριώδιο. Η περίοδος αυτή προσδιορίζεται από τις Κυριακές του «Τελώνου και Φαρισαίου», του «Ασώτου», των «Απόκρεων» και της «Τυρινής».
Περιλαμβάνει τις τρεις εβδομάδες πριν από την Μεγάλη Σαρακοστή, που μας ανοίγει το Τριώδιο. Η περίοδος αυτή προσδιορίζεται από τις Κυριακές του «Τελώνου και Φαρισαίου», του «Ασώτου», των «Απόκρεων» και της «Τυρινής».
Β
Βάγια - Κυριακή των Βαΐων Η Κυριακή των Βαΐων ονομάζεται έτσι, διότι στην εκκλησία το πρωί αυτής της ημέρας, μοιράζονται «βάϊα», δηλαδή φύλλα δάφνης ή μυρτιάς. Το έθιμο αυτό θυμίζει την υποδοχή του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα και έχει καθιερωθεί ήδη από τον 9ο αιώνα μ.Χ. Τα βάια φέρονται στην εκκλησία από νιόπαντρες γυναίκες εκείνης της χρονιάς, ως μία ευχή και προσδοκία. Η γονιμοποιός δύναμη των αειθαλών κλαδιών δάφνης να μεταδοθεί και σε αυτές για να κάνουν πολλά και γερά παιδιά.
Βάγια - Κυριακή των Βαΐων Η Κυριακή των Βαΐων ονομάζεται έτσι, διότι στην εκκλησία το πρωί αυτής της ημέρας, μοιράζονται «βάϊα», δηλαδή φύλλα δάφνης ή μυρτιάς. Το έθιμο αυτό θυμίζει την υποδοχή του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα και έχει καθιερωθεί ήδη από τον 9ο αιώνα μ.Χ. Τα βάια φέρονται στην εκκλησία από νιόπαντρες γυναίκες εκείνης της χρονιάς, ως μία ευχή και προσδοκία. Η γονιμοποιός δύναμη των αειθαλών κλαδιών δάφνης να μεταδοθεί και σε αυτές για να κάνουν πολλά και γερά παιδιά.
Γ
Γλυκά- Άφθονα είναι τα γλυκά, τα γλυκίσματα και αρτοσκευάσματα που σηματοδοτούν εθιμικά την ημέρα.
Από τα γλυκά του κουταλιού, αναλόγως την κατά τόπους παραγωγή έχουμε βύσσινο, βερίκοκο, καρυδάκι, κίτρο, νεράντζι, κομπόστες από αποξηραμένα φρούτα, μαρμελάδες κα
Γλυκά- Άφθονα είναι τα γλυκά, τα γλυκίσματα και αρτοσκευάσματα που σηματοδοτούν εθιμικά την ημέρα.
Από τα γλυκά του κουταλιού, αναλόγως την κατά τόπους παραγωγή έχουμε βύσσινο, βερίκοκο, καρυδάκι, κίτρο, νεράντζι, κομπόστες από αποξηραμένα φρούτα, μαρμελάδες κα
Δ
Καθαρά Δευτέρα, πρώτη μέρα της Μεγάλης Σαρακοστής που ονομάζεται έτσι, γιατί ο χριστιανός «καθαίρεται» διατροφικά.
Καθαρά Δευτέρα, πρώτη μέρα της Μεγάλης Σαρακοστής που ονομάζεται έτσι, γιατί ο χριστιανός «καθαίρεται» διατροφικά.
Ε
Έθιμα Τα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας κατ’ εξοχήν διαβατήρια και εξώστροφα τελεσιουργούνται κυρίως στην ύπαιθρο και αποσκοπούν σε μία επικοινωνιακή – καθαρτική μέθεξη με τη φύση και τον κόσμο. Δίνει αφορμή για εκτονωτικές διασκεδάσεις, ως προέκταση του καρναβαλιού της Τυρινής (καρνάβαλος, μιμητικά δρώμενα, χοροί, πέταγμα του αετού κ.ά.), αποτελώντας μία φυσική παρόρμηση για κρασοποσία με τα ειδικά ορεκτικά σαρακοστιανά φαγητά που παρατίθενται σωρός ( cumulus- κούλουμα), μπροστά στις παρέες.
Ελιές Βασικό διατροφικό είδος της νηστείας αποτελούν και από μόνες τους τροφή και μάλιστα η μαύρη θεωρείται πένθιμη τροφή και συνδυάζεται με συγκεκριμένες πένθιμες ημέρες.
Ζ
Ζωικά προϊόντα όπως το γάλα, το τυρί, το κρέας, το ζωικό βούτυρο, τα αυγά και οτιδήποτε άλλο προέρχεται από τα ζώα απαγορεύονται κατά την περίοδο της νηστείας.
Η
ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΙΑΣ
Μια εβδομάδα πριν από την Τσικνοπέμπτη, με το άνοιγμα του Τριωδίου ξεκινούσε η διαδικασία της σφαγής των γουρουνιών, τα χοιροσφάγια,
το σφάξιμο του γουρουνιού . Ήταν γιορτή για όλο το χωριό. Οι κάτοικοι σχημάτιζαν φιλικές συντροφιές και έσφαζαν με τη σειρά τα χοιρινά τους.
Μια εβδομάδα πριν από την Τσικνοπέμπτη, με το άνοιγμα του Τριωδίου ξεκινούσε η διαδικασία της σφαγής των γουρουνιών, τα χοιροσφάγια,
το σφάξιμο του γουρουνιού . Ήταν γιορτή για όλο το χωριό. Οι κάτοικοι σχημάτιζαν φιλικές συντροφιές και έσφαζαν με τη σειρά τα χοιρινά τους.
Θ
Θαλασσινά Μαλάκια (σουπιές, οκταπόδια), οστρακοειδή(αχνοί, καβούρια, μύδια, γαρίδες, αστακοί), και τα μεταποιημένα (ταραμάδες, αυγοτάραχα, μυδόσουπες). Ο ρόλος των θαλασσινών στη σαρακοστιανή διατροφή έγινε πιο σημαντικός μετά την καθιέρωση τους στα βυζαντινά χρόνια ως νηστίσιμα τρόφιμα.
Θαλασσινά Μαλάκια (σουπιές, οκταπόδια), οστρακοειδή(αχνοί, καβούρια, μύδια, γαρίδες, αστακοί), και τα μεταποιημένα (ταραμάδες, αυγοτάραχα, μυδόσουπες). Ο ρόλος των θαλασσινών στη σαρακοστιανή διατροφή έγινε πιο σημαντικός μετά την καθιέρωση τους στα βυζαντινά χρόνια ως νηστίσιμα τρόφιμα.
Ι
Η ιατρική και ευρύτερη επιστημονική κοινότητα προτείνει το ταχίνι και τον χαλβά ως μια εξαιρετικά θρεπτική τροφή. Παράλληλα, τελευταίες μελέτες δείχνουν ότι περιέχει και σημαντικά ποσά ισχυρών αντιοξειδωτικών ουσιών, που προασπίζουν τον οργανισμό από χρόνια νοσήματα.
Κ
“Κούλουμα Την ημέρα αυτή (Καθαρά Δευτέρα) ήταν συνήθεια να μαζεύονται οι περισσότεροι σε συγκεκριμένους τόπους, για να γιορτάζουν τα “Κούλουμα”.
“Κούλουμα Την ημέρα αυτή (Καθαρά Δευτέρα) ήταν συνήθεια να μαζεύονται οι περισσότεροι σε συγκεκριμένους τόπους, για να γιορτάζουν τα “Κούλουμα”.
Κόκκινα αυγά Την Μεγάλη Πέμπτη, βάφουμε τα αυγά. Ένα έθιμο πού είναι καθαρά ελληνικό.
Πολλές εξηγήσεις υπάρχουν για το έθιμο αυτό. Καμία όμως δεν είναι τελείως αποδεκτή. Αυτό πού ξέρουμε είναι πως το αυγό περικλείει μέσα του ζωή. Είναι ο σπόρος πού φέρει μέσα του και στις κατάλληλες συνθήκες μπορεί να δημιουργηθεί ένας νέος οργανισμός. Ήδη από την αρχαιότητα γνωρίζουμε το «Ορφικόν ωόν», το αυγό δηλαδή που φέρει ζωή, το αυγό που το θεωρούσαν και οι Πυθαγόρειοι σημαντικό στην κοσμογονία. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο πως το αυγό συνδέθηκε με την άνοιξη, με την αναγέννηση της φύσεως και την ανάσταση του Χριστού.
Κατ' άλλους τα αυγά βάφονται κόκκινα, για να θυμίζουν το αίμα του Χριστού ή επειδή το κόκκινο χρώμα πάντοτε σήμαινε την χαρά και την ευτυχία. Γι αυτό και τα αυγά που συμβολίζουν το χαρμόσυνο άγγελμα της ανάστασης του Χριστού βάφονταν κόκκινα.
Πολλές εξηγήσεις υπάρχουν για το έθιμο αυτό. Καμία όμως δεν είναι τελείως αποδεκτή. Αυτό πού ξέρουμε είναι πως το αυγό περικλείει μέσα του ζωή. Είναι ο σπόρος πού φέρει μέσα του και στις κατάλληλες συνθήκες μπορεί να δημιουργηθεί ένας νέος οργανισμός. Ήδη από την αρχαιότητα γνωρίζουμε το «Ορφικόν ωόν», το αυγό δηλαδή που φέρει ζωή, το αυγό που το θεωρούσαν και οι Πυθαγόρειοι σημαντικό στην κοσμογονία. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο πως το αυγό συνδέθηκε με την άνοιξη, με την αναγέννηση της φύσεως και την ανάσταση του Χριστού.
Κατ' άλλους τα αυγά βάφονται κόκκινα, για να θυμίζουν το αίμα του Χριστού ή επειδή το κόκκινο χρώμα πάντοτε σήμαινε την χαρά και την ευτυχία. Γι αυτό και τα αυγά που συμβολίζουν το χαρμόσυνο άγγελμα της ανάστασης του Χριστού βάφονταν κόκκινα.
Λ
Λαγάνα Η λαγάνα αποτελεί εξέλιξη του γνωστού άρτο-λάγανου της αρχαιότητας και μαζί με ποικίλα αρτοσκευάσματα κυριαρχούν την Καθαρά Δευτέρα.
Λαγάνα Η λαγάνα αποτελεί εξέλιξη του γνωστού άρτο-λάγανου της αρχαιότητας και μαζί με ποικίλα αρτοσκευάσματα κυριαρχούν την Καθαρά Δευτέρα.
Μ
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι ημέρα απόλυτης αργίας και νηστείας. Σήμερα νηστεύεται ακόμα και το λάδι και μάλιστα σε πολλές περιοχές της Ελλάδος οι κάτοικοι τους, μόλις ξυπνήσουν, πίνουν μία κουταλιά ξύδι για να θυμηθούν το ξύδι με το οποίο πότισαν τον Χριστό στο Σταυρό.
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι ημέρα απόλυτης αργίας και νηστείας. Σήμερα νηστεύεται ακόμα και το λάδι και μάλιστα σε πολλές περιοχές της Ελλάδος οι κάτοικοι τους, μόλις ξυπνήσουν, πίνουν μία κουταλιά ξύδι για να θυμηθούν το ξύδι με το οποίο πότισαν τον Χριστό στο Σταυρό.
Ν
Νηστεία. Η χριστιανική εκκλησία καθιέρωσε 3 τύπους νηστειών. Τις εποχικές, τις εβδομαδιαίες, αυτές που γίνονται πριν από τα Μυστnήρια (βάπτιση, θεία ευχαριστία, χειροτονία). Η νηστεία σημαίνει αποχή από όλα τα γαλακτομικά και ζωικά τρόφιμα. Η περίοδος αυτή σταματά οριστικώς το μεγάλο Σάββατο το βράδυ μετά την Ανάσταση, όταν επιστρέφουν όλοι στο σπίτι και εκεί μπορούν να απολαύσουν την πατροπαράδοτη μαγειρίτσα, να τσουγκρίσουν αυγά και να δοκιμάσουν τα πασχαλινά κουλούρια.
Ξ
Ξύδι: Βασικό διατροφικό στοιχείο της Μεγάλης Παρασκευής με θετικές ή αρνητικές συμβολικές κρίσεις, ανάλογα με τα κατά τόπους έθιμα, καταναλώνεται σε ανάμνηση του ξυδιού που πότισαν το Χριστό στο σταυρό.
Ο
Όσπρια Βασική ομάδα νηστίσιμων φαγητών, άκρως υγιεινών, είναι τα πάσης φύσεως όσπρια, γνωστότατα από την αρχαιότητα , μαγειρεμένα νερόβραστα ή με λίγο λάδι (φασολάδα, ρεβιθάδα, φάβα, γίγαντες πλακί, φακή, οσπριοσαλάτες, ρεβυθοκεφτέδες)
Π
Πάσχα Η λέξη Πάσχα προέρχεται από την εβραϊκή «pesah» που σημαίνει "διάβαση" :οι Χριστιανοί γιορτάζουν την ανάσταση του Σωτήρα και τη διάβαση από το θάνατο στη ζωή.Η αντίστοιχη ελληνική λέξη για το Πάσχα είναι Λαμπρή, διότι η ημέρα της Ανάστασης του Χριστού είναι μέρα ευφροσύνης.
Πάσχα Η λέξη Πάσχα προέρχεται από την εβραϊκή «pesah» που σημαίνει "διάβαση" :οι Χριστιανοί γιορτάζουν την ανάσταση του Σωτήρα και τη διάβαση από το θάνατο στη ζωή.Η αντίστοιχη ελληνική λέξη για το Πάσχα είναι Λαμπρή, διότι η ημέρα της Ανάστασης του Χριστού είναι μέρα ευφροσύνης.
Ρ
Το Ρύζι συνδυάζεται με όσπρια και λαχανικά σε νηστίσιμα φαγητά όπως σπανακόρυζο, πρασόριζο, ρεβυθόριζο, φακόρυζο κ.α.
Το Ρύζι συνδυάζεται με όσπρια και λαχανικά σε νηστίσιμα φαγητά όπως σπανακόρυζο, πρασόριζο, ρεβυθόριζο, φακόρυζο κ.α.
Σ
Σησαμέλαιο
Βασικό παράγωγο του σουσαμιού, το σησαμέλαιο, φέρει όλες τις γευστικές και υγιεινές αρετές του πολύτιμου κόκκου. Η πρώτη ύλη που χρησιμοποιείται για την παραγωγή παρθένου σησαμελαίου είναι το ταχίνι. Το σησαμέλαιο ως αναπόσπαστο υλικό της μαγειρικής αποδεικνύεται ιδανικό για χίλιες δυο χρήσεις. Είναι ελαφρύ, δεν πικρίζει και επιτρέπει στα υλικά να εκδηλώνουν αβίαστα τον ιδιαίτερο χαρακτήρα και τα αρώματά τους.
Σησαμέλαιο
Βασικό παράγωγο του σουσαμιού, το σησαμέλαιο, φέρει όλες τις γευστικές και υγιεινές αρετές του πολύτιμου κόκκου. Η πρώτη ύλη που χρησιμοποιείται για την παραγωγή παρθένου σησαμελαίου είναι το ταχίνι. Το σησαμέλαιο ως αναπόσπαστο υλικό της μαγειρικής αποδεικνύεται ιδανικό για χίλιες δυο χρήσεις. Είναι ελαφρύ, δεν πικρίζει και επιτρέπει στα υλικά να εκδηλώνουν αβίαστα τον ιδιαίτερο χαρακτήρα και τα αρώματά τους.
Τ
Τριώδιο
Τριώδιο είναι το βιβλίο της Εκκλησιαστικής Ακολουθίας των ύμνων που ψάλλονται από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου , μέχρι και του Μ. Σαββάτου, το οποίο αρχικά περιείχε τρεις ωδές. Περιλαμβάνει ιερά ποιήματα από τον 5ο ως τον 15ο αιώνα. Το πρώτο έντυπο του Τριωδίου εξεδόθη στην ελληνική γλώσσα το 1522 μ.Χ.
Τριώδιο είναι το βιβλίο της Εκκλησιαστικής Ακολουθίας των ύμνων που ψάλλονται από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου , μέχρι και του Μ. Σαββάτου, το οποίο αρχικά περιείχε τρεις ωδές. Περιλαμβάνει ιερά ποιήματα από τον 5ο ως τον 15ο αιώνα. Το πρώτο έντυπο του Τριωδίου εξεδόθη στην ελληνική γλώσσα το 1522 μ.Χ.
Ταχίνι
Το ταχίνι, η ταχινόσουπα, η ταχινόπιτα, το ταχίνι με μέλι είναι γεύσεις αγαπημένες που μας κληροδότησαν οι προηγούμενες γενιές. Παραδοσιακά, τα προτιμούμε τις μέρες της Σαρακοστής, καθώς χάρη στην πρωτεΐνη που περιέχουν αναπληρώνουν την απουσία του κρέατος, του αυγού, του τυριού ή γάλακτος. Επίσης, σημαντικό στοιχείο για την ένταξή τους στο νηστίσιμο διαιτολόγιο είναι πως βοηθούν στην αποτοξίνωση του οργανισμού.
Το ταχίνι, η ταχινόσουπα, η ταχινόπιτα, το ταχίνι με μέλι είναι γεύσεις αγαπημένες που μας κληροδότησαν οι προηγούμενες γενιές. Παραδοσιακά, τα προτιμούμε τις μέρες της Σαρακοστής, καθώς χάρη στην πρωτεΐνη που περιέχουν αναπληρώνουν την απουσία του κρέατος, του αυγού, του τυριού ή γάλακτος. Επίσης, σημαντικό στοιχείο για την ένταξή τους στο νηστίσιμο διαιτολόγιο είναι πως βοηθούν στην αποτοξίνωση του οργανισμού.
-
Τουρσιά( Η λέξη τουρσί είναι περσική και σημαίνει ξινό ) αγκινάρες, μελιτζάνες, αγγουράκια, τομάτες, βολβοί, πλαισιώνουν ορεκτικά το τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας.
Υ
Υψηλής βιολογικής αξίας πρωτεΐνες. Οι πρωτεΐνες αυτές παρουσιάζουν παρόμοια σύσταση με τις αντίστοιχες του κρέατος. Μια τέτοια κατηγορία τροφών που αποτελεί θρεπτικότατη επιλογή αποτελούν το σουσάμι και τα προϊόντα του, χαλβάς και ταχίνι. Τα προϊόντα αυτά αποτελούν φυτικής προέλευσης τρόφιμα με υψηλής βιολογικής αξίας πρωτεΐνη.
Φ
Φρούτα (ωμά, εσπεριδοειδή, μήλα, αχλάδια) και τα αποξηραμένα του καλοκαιριού (κορόμηλα, σύκα) συμπληρώνουν υγιεινά τη νηστίσιμη διατροφή.
Χ
Χαλβάς Ο χαλβάς μαζί με τη λαγάνα, τις ελιές και τον ταραμά είναι τα απαραίτητα φαγητά που δεν λείπουν από το καθαροδευτεριάτικο τραπέζι.
Τη Σαρακοστή, ο χαλβάς -ως γλυκό νηστίσιμο που είναι- έχει την τιμητική του. Ο χαλβάς επειδή γίνεται κυρίως με ταχίνι (πολτός που προέρχεται από το σουσάμι) έχει όλα τα θρεπτικά συστατικά του σουσαμιού, είναι πλούσιος σε βιταμίνες και αποτελεί ένα υγιεινό έδεσμα, κατάλληλο για μικρούς και μεγάλους.
Τη Σαρακοστή, ο χαλβάς -ως γλυκό νηστίσιμο που είναι- έχει την τιμητική του. Ο χαλβάς επειδή γίνεται κυρίως με ταχίνι (πολτός που προέρχεται από το σουσάμι) έχει όλα τα θρεπτικά συστατικά του σουσαμιού, είναι πλούσιος σε βιταμίνες και αποτελεί ένα υγιεινό έδεσμα, κατάλληλο για μικρούς και μεγάλους.
Ψ
Ψάρι, το κατ’ αρχήν φαγητό της Κυριακής των Βαΐων είναι ψάρι, συνήθως με σκορδαλιά. Επίσης στα φαγητά χρησιμοποιούν και τη λειτουργημένη και αγιασμένη «βάγια» των Βαΐων γιατί είναι ιερή με αντιβασκάνιες ιδιότητες.
Ω
Ωφέλεια νηστείας από την αυξημένη κατανάλωση φρούτων, λαχανικών, ζυμαρικών, ψωμιού, οσπρίων, λαδερών. Οι συστάσεις της νηστείας μοιάζουν αρκετά με αυτές της Μεσογειακής Διατροφής – ενός από τους υγιεινότερους τύπους διατροφής στον κόσμο.
Η ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ (Πρωτονήστιμη, Αρχιδευτέρα), πρώτη ημέρα της μεγάλης Σαρακοστής ονομάζεται έτσι, γιατί ο χριστιανός «καθαίρεται» και διατροφικά: Από την ημέρα αυτή έως το Μεγάλο Σάββατο οι χριστιανοί νηστεύουν.
Οι 3 πρώτες ημέρες της νηστείας για πολλούς ανθρώπους ήταν απόλυτες. Ούτε ψωμί, ούτε νερό. Το τρίμερο τηρούσαν συνήθως οι γριές και τα νεαρά κορίτσια. Όσες τηρούσαν το τριήμερο, τις τιμούσαν με ειδικά φαγητά (νηστίσιμα), όπως καρυδόπιτα, φασολάδα, πετιμέζι και τους πρόσφεραν δώρα (μαντήλια, μαξιλαρόπανα) για την εγκράτεια τους. Χαρακτηριστική για την αυστηρή νηστεία του τριμέρου είναι η παροιμία: «όσα θυμάτ’ η γριά το τρίμερο, μαύρο χορό που κάνει» (τις Απόκριες).
Οι 3 πρώτες ημέρες της νηστείας για πολλούς ανθρώπους ήταν απόλυτες. Ούτε ψωμί, ούτε νερό. Το τρίμερο τηρούσαν συνήθως οι γριές και τα νεαρά κορίτσια. Όσες τηρούσαν το τριήμερο, τις τιμούσαν με ειδικά φαγητά (νηστίσιμα), όπως καρυδόπιτα, φασολάδα, πετιμέζι και τους πρόσφεραν δώρα (μαντήλια, μαξιλαρόπανα) για την εγκράτεια τους. Χαρακτηριστική για την αυστηρή νηστεία του τριμέρου είναι η παροιμία: «όσα θυμάτ’ η γριά το τρίμερο, μαύρο χορό που κάνει» (τις Απόκριες).
Την έννοια του καθαρμού για την Σαρακοστή τονίζει και ο καθαρισμός των μαγειρικών σκευών. Ακόμη και το ψωμί της ημέρας, η λαγάνα, που ως σημείο αναφοράς διαμορφώνει και χαρακτηρίζει μορφολογικά και τυπολογικά τη λειτουργία της εορτής, ζυμώνεται νηστίσιμο, σαν τα άζυμα της Παλαιάς Διαθήκης.
Τα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας κατ’ εξοχήν διαβατήρια και εξώστροφα, τελεσιουργούνται κυρίως στην ύπαιθρο και αποσκοπούν σε μία επικοινωνιακή – καθαρτική μέθεξη με τη φύση και τον κόσμο. Δίνει αφορμή για ψυχαγωγικό – εκτονωτικές διασκεδάσεις, ως προέκταση του καρναβαλιού της Τυρινής (καρνάβαλος, μιμητικά δρώμενα, χοροί, πέταγμα του αετού κ.ά.), αποτελώντας μία φυσική παρόρμηση για κρασοποσία με τα ειδικά ορεκτικά σαρακοστιανά φαγητά, που παρατίθενται σωρός ( cumulus- κούλουμα), μπροστά στις παρέες.
Τα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας κατ’ εξοχήν διαβατήρια και εξώστροφα, τελεσιουργούνται κυρίως στην ύπαιθρο και αποσκοπούν σε μία επικοινωνιακή – καθαρτική μέθεξη με τη φύση και τον κόσμο. Δίνει αφορμή για ψυχαγωγικό – εκτονωτικές διασκεδάσεις, ως προέκταση του καρναβαλιού της Τυρινής (καρνάβαλος, μιμητικά δρώμενα, χοροί, πέταγμα του αετού κ.ά.), αποτελώντας μία φυσική παρόρμηση για κρασοποσία με τα ειδικά ορεκτικά σαρακοστιανά φαγητά, που παρατίθενται σωρός ( cumulus- κούλουμα), μπροστά στις παρέες.
Παράγων μεγάλης σημασίας για τον προσδιορισμό της τροφής στον ελληνορθόδοξο χώρο η νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής σημειοδοτεί καθοριστικά και την πρώτη εναρκτική της ημέρα, την Καθαρά Δευτέρα.
Η Καθαρά Δευτέρα, παλαιότερα εύρισκε το ελληνικό νοικοκυριό έτοιμο ν’ ανταποκριθεί στις διαιτητικές απαιτήσεις της Μεγάλης Σαρακοστής, Λαγάνες, παξιμάδια, ζυμαρικά(χωρίς λάδι, αυγά και γάλα) τουρσιά, ελιές, όσπρια, ρύζια κ.ά. αποτελούν βασικά εφόδια στα οποία θα στηριχτεί η αγροτοποιμενική οικογένεια.
Τα νηστίσιμα φαγητά είναι εναρμονισμένα και ταυτισμένα με τις γευστικές προτιμήσεις για τη νηστεία. Τα νηστίσιμα παραδοσιακά φαγητά , προϊόντα της ελληνικής φύσης και γευστικό-μαγειρικά αποτελέσματα των κατά τόπους, συνηθειών, εμπειριών, δοξασιών, ωμά ή ψημένα, σκέτα ή λαδερά, απλά ή περισσότερο πολύπλοκα, αλλά πάντα συντονισμένα με την κατά τόπους λατρευτική εθιμολογία και της διατάξεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι:
Η Καθαρά Δευτέρα, παλαιότερα εύρισκε το ελληνικό νοικοκυριό έτοιμο ν’ ανταποκριθεί στις διαιτητικές απαιτήσεις της Μεγάλης Σαρακοστής, Λαγάνες, παξιμάδια, ζυμαρικά(χωρίς λάδι, αυγά και γάλα) τουρσιά, ελιές, όσπρια, ρύζια κ.ά. αποτελούν βασικά εφόδια στα οποία θα στηριχτεί η αγροτοποιμενική οικογένεια.
Τα νηστίσιμα φαγητά είναι εναρμονισμένα και ταυτισμένα με τις γευστικές προτιμήσεις για τη νηστεία. Τα νηστίσιμα παραδοσιακά φαγητά , προϊόντα της ελληνικής φύσης και γευστικό-μαγειρικά αποτελέσματα των κατά τόπους, συνηθειών, εμπειριών, δοξασιών, ωμά ή ψημένα, σκέτα ή λαδερά, απλά ή περισσότερο πολύπλοκα, αλλά πάντα συντονισμένα με την κατά τόπους λατρευτική εθιμολογία και της διατάξεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι:
1. Λαγάνα – Αρτοσκευάσματα. Η λαγάνα αποτελεί εξέλιξη του γνωστού άρτο-λάγανου της αρχαιότητας και μαζί με ποικίλα αρτοσκευάσματα πίτες, χυλούς κ.ά. κυριαρχούν την ημέρα.
2. Θαλασσινά. Μαλάκια (σουπιές, οκταπόδια), οστρακοειδή(αχνοί, καβούρια, μύδια. γαρίδες. αστακοί), και τα μεταποιημένα (ταραμάδες, αυγοτάραχα, μυδόσουπες). Ο ρόλος των θαλασσινών στη σαρακοστιανή διατροφή έγινε πιο σημαντικός μετά την καθιέρωση τους στα βυζαντινά χρόνια ως νηστίσιμα τρόφιμα.
3. Όσπρια. Βασική ομάδα νηστίσιμων φαγητών, άκρως υγιεινών, είναι τα πάσης φύσεως όσπρια, γνωστότατα από την αρχαιότητα , μαγειρεμένα νερόβραστα ή με λίγο λάδι (φασολάδα, ρεβιθάδα, φάβα, γίγαντες πλακί, φακή, οσπριοσαλάτες, οσπριοκεφτέδες πχ. ρεβυθοκεφτέδες)
2. Θαλασσινά. Μαλάκια (σουπιές, οκταπόδια), οστρακοειδή(αχνοί, καβούρια, μύδια. γαρίδες. αστακοί), και τα μεταποιημένα (ταραμάδες, αυγοτάραχα, μυδόσουπες). Ο ρόλος των θαλασσινών στη σαρακοστιανή διατροφή έγινε πιο σημαντικός μετά την καθιέρωση τους στα βυζαντινά χρόνια ως νηστίσιμα τρόφιμα.
3. Όσπρια. Βασική ομάδα νηστίσιμων φαγητών, άκρως υγιεινών, είναι τα πάσης φύσεως όσπρια, γνωστότατα από την αρχαιότητα , μαγειρεμένα νερόβραστα ή με λίγο λάδι (φασολάδα, ρεβιθάδα, φάβα, γίγαντες πλακί, φακή, οσπριοσαλάτες, οσπριοκεφτέδες πχ. ρεβυθοκεφτέδες)
4. Χόρτα- λαχανικά- φρούτα. Στο νηστίσιμο τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας κυριαρχούν άφθονα τα γευστικά χόρτα της εποχής και τα καλλιεργήσιμα λαχανικά του χειμώνα που καταναλώνονται ωμά ή βραστά ή μαγειρεμένα με διάφορους τρόπους (τσιγαριστά, νεροχορτόπιτες, χορτοκεφτέδες κ.ά.). τα φρούτα (εσπεριδοειδή, μήλα, αχλάδια κ.ά.) συμπληρώνουν υγιεινά την νηστίσιμη διατροφή.
5. Τουρσιά. ( Η λέξη τουρσί είναι περσική και σημαίνει ξινό ) αγκινάρες, μελιτζάνες, αγγουράκια, τομάτες, βολβοί, λαχαναρμιές κ.ά. πλαισιώνουν ορεκτικά το τραπέζι της ημέρας.
6. Ελιές. Βασικό διατροφικό είδος της νηστείας αποτελούν και από μόνες τους τροφή.
5. Τουρσιά. ( Η λέξη τουρσί είναι περσική και σημαίνει ξινό ) αγκινάρες, μελιτζάνες, αγγουράκια, τομάτες, βολβοί, λαχαναρμιές κ.ά. πλαισιώνουν ορεκτικά το τραπέζι της ημέρας.
6. Ελιές. Βασικό διατροφικό είδος της νηστείας αποτελούν και από μόνες τους τροφή.
7. Πατάτες. Συνηθίζονται βραστές ή «οφτές»
8. Χαλβάς. Ο χαλβάς του εμπορίου μαζί με τη λαγάνα, τις ελιές, τον ταραμά και τα σκορδοκρέμμυδα είναι τα απαραίτητα φαγητά που δεν λείπουν από το καθαροδευτεριάτικο τραπέζι.
9. Ξηροί καρποί. Σε πολλές περιπτώσεις συνηθίζεται η «ξηροφαγία»
10. Γλυκά-γλυκίσματα. Άφθονα είναι τα γλυκά, τα γλυκίσματα και το «γλυκό» - αρτοσκευάσματα, που σηματοδοτούν εθιμικά την ημέρα.
8. Χαλβάς. Ο χαλβάς του εμπορίου μαζί με τη λαγάνα, τις ελιές, τον ταραμά και τα σκορδοκρέμμυδα είναι τα απαραίτητα φαγητά που δεν λείπουν από το καθαροδευτεριάτικο τραπέζι.
9. Ξηροί καρποί. Σε πολλές περιπτώσεις συνηθίζεται η «ξηροφαγία»
10. Γλυκά-γλυκίσματα. Άφθονα είναι τα γλυκά, τα γλυκίσματα και το «γλυκό» - αρτοσκευάσματα, που σηματοδοτούν εθιμικά την ημέρα.
Από τα γλυκά του κουταλιού, αναλόγως των κατά τόπους, παραγωγή έχουμε βύσσινο, βερίκοκο, καρυδάκι, κίτρο, νεράντζι, κομπόστες (χοσάφια) από αποξηραμένα φρούτα, μαρμελάδες κά.
Τα γλυκίσματα είναι λουκούμια, αμυγδαλωτά, πετιμεζόπιτες, μουστοκούλουρα, χαλβάς σιμιγδαλένιος σπιτικός, τηγανίτες, κανταΐφι, και μπακλαβάς, χωρίς λάδι (αρταίνονται από τα καρύδια).
