Θα μπορούσε να ονομάζεται και σύνδρομο-«χαμαιλέων», τόσες διαφορετικές μορφές έχει στην εμφάνισή του, από αυξημένη ακμή και τριχοφυΐα και διαταραχές στην έμμηνη ρύση μέχρι παχυσαρκία και υπογονιμότητα. Ανεξάρτητα από τη μορφή του, όμως, μπορεί να έχει επιπτώσεις στην υγεία σου, καθώς πλήττει το αναπαραγωγικό και το ορμονικό σύστημα του οργανισμού σου.
Ο λόγος για το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών που υπολογίζεται ότι αφορά τουλάχιστον μία στις δέκα ομόφυλές σου, ηλικίας 20 έως 40 χρόνων. Σήμερα, 74 χρόνια μετά την επίσημη «πρώτη» του σε ιατρικές δημοσιεύσεις, συνεχίζει να αποτελεί ένα σοβαρό γυναικολογικό πρόβλημα, για το οποίο ευτυχώς οι ειδικοί έχουν καταφέρει να αποκαλύψουν πολλές από τις διαφορετικές μορφές του και έτσι να το αντιμετωπίσουν.
Τι είναι οι πολυκυστικές ωοθήκες
Πρόκειται για εκείνες τις ωοθήκες που περιέχουν πολλές μικρές κύστεις, σε μέγεθος περίπου 8 χιλιοστών η καθεμία, οι οποίες συνήθως εντοπίζονται κάτω από την επιφάνεια της ωοθήκης. Οι μικρές αυτές κύστεις είναι ωοθυλάκια που περιέχουν ωάρια και τα οποία για διάφορους λόγους, συνήθως ορμονικούς, δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως και παρουσιάζουν στασιμότητα στην πορεία εξέλιξής τους. Οι πολυκυστικές ωοθήκες δεν αποτελούν πάθηση, νόσο, αλλά σύνδρομο. Τι σημαίνει αυτό; Με απλά λόγια, ότι δεν υπάρχει μία αιτία και ένα ή περισσότερα συμπτώματα που να συνδέονται ευθέως με την εμφάνιση του προβλήματος, και ως εκ τούτου δεν υπάρχει ούτε μία συγκεκριμένη θεραπεία. Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών, όπως άλλωστε συμβαίνει με κάθε σύνδρομο, διακρίνεται από τη συνύπαρξη διαφορετικών κλινικών συμπτωμάτων που όλα μαζί εκτιμώνται και διερευνώνται, ώστε να γίνει η σωστή διάγνωση και να βρεθεί και η καλύτερη δυνατή θεραπεία.
Το Πρωτόκολλο του Άμστερνταμ
Η διάγνωση του συνδρόμου των πολυκυστικών ωοθηκών αποτελούσε για δεκαετίες θέμα διαφωνίας ανάμεσα στους ειδικούς, από το 1935 που έγινε η πρώτη επιστημονική δημοσίευση σχετικά με αυτό μέχρι το 2005, οπότε θεσπίστηκε πρωτόκολλο προσδιορισμού του συνδρόμου. Το Πρωτόκολλο του Άμστερνταμ το 2005 τελικά καθιέρωσε τρία συγκεκριμένα διαγνωστικά κριτήρια μέσα από τα οποία αποκτά ο ειδικός με ακρίβεια το «στίγμα» του συνδρόμου: την κλινική εικόνα (ακμή, αυξημένη τριχοφυΐα, παχυσαρκία, διαταραχές στην έμμηνη ρύση, προβλήματα υπογονιμότητας), τον εργαστηριακό ορμονολογικό έλεγχο και την υπερηχογραφική εξέταση. Για να διαγνώσει με βεβαιότητα ο γιατρός ότι μία γυναίκα έχει αυτό το σύνδρομο, θα πρέπει να βγαίνουν θετικές οι διαγνώσεις σε δύο από τα τρία παραπάνω κριτήρια. Οι ειδικοί, ωστόσο, διευκρινίζουν ότι σήμερα οι περισσότερες διαγνώσεις αφορούν το πρόβλημα των μικρο-πολυκυστικών ωοθηκών το οποίο αποτελεί την ήπια μορφή του συνδρόμου, και που αποδίδεται κυρίως στους έντονους ρυθμούς ζωής και εργασίας που χαρακτηρίζουν την πλειονότητα των γυναικών.
Υποψίες και διλήμματα
Αδιόρατα σημάδια και θολές αμφιβολίες είναι αυτά που θα σε κινητοποιήσουν –το ίδιο γίνεται με τις περισσότερες γυναίκες– και θα σε οδηγήσουν στο γυναικολόγο. Μπορεί να είναι οι διαταραχές της περιόδου, η αυξημένη τριχοφυΐα, η εμφάνιση ακμής, η αιφνίδια αύξηση των κιλών σου ή και η δυσκολία να χάνεις βάρος, και, βέβαια, η δυσκολία στη σύλληψη ή την εγκυμοσύνη. Μπορεί, τέλος, να είναι και συνδυασμός όλων αυτών των συμπτωμάτων. Οι ειδικοί αναφέρουν, επίσης, ότι τα συμπτώματα των πολυκυστικών ωοθηκών μπορεί να εμφανιστούν αρκετά πρώιμα, από τα πρώτα χρόνια μετά την έναρξη της περιόδου μιας γυναίκας ή να ακολουθήσουν αργότερα και, φυσικά, ότι τα συμπτώματα μπορεί να διαφέρουν σε ένταση από γυναίκα σε γυναίκα. Ακόμη, μπορεί να εμφανίζονται συνδυαστικά ή μεμονωμένα, αλλά αυτό που είναι κοινό στις περισσότερες γυναίκες είναι οι διαταραχές της έμμηνης ρύσης.
Το «λάθος» στη διαδικασία της ωορρηξίας
Η διαταραχή της ωορρηξίας οφείλεται στο γεγονός ότι οι ωοθήκες των ασθενών δεν παράγουν όλες τις ορμόνες, οι οποίες είναι απαραίτητες για να ωριμάσει πλήρως ένα ωάριο. Όταν ένα ωάριο δεν ωριμάζει όσο πρέπει, ο οργανισμός δεν το απελευθερώνει από το ωοθυλάκιο μέσα στο οποίο βρίσκεται – το ωοθυλάκιο είναι ουσιαστικά ένα «σακουλάκι» που το φιλοξενεί προσωρινά. Έτσι, το ωοθυλάκιο απομένει ακέραιο –σαν μια μικρή κύστη που δεν έσπασε– και εγκλωβισμένο στην ωοθήκη. Η τελευταία δεν παράγει την ορμόνη προγεστερόνη, αφού δεν απελευθερώθηκε το ωάριο και, έτσι, χωρίς προγεστερόνη, ο έμμηνος κύκλος (περίοδος) μιας γυναίκας είναι ακανόνιστος ή εκλείπει τελείως. Επιπλέον, αυτό το «λάθος» λειτουργεί σωρευτικά: οι κύστεις-ωοθυλάκια που με τον καιρό συσσωρεύονται παράγουν ανδρογόνα, γεγονός το οποίο εμποδίζει ακόμη περισσότερο την ωορρηξία.
Ποια είναι τα «ύποπτα» συμπτώματα
- Διαταραχές της περιόδου Η παραγωγή ορμονών σε μη σωστές αναλογίες από τις δύο ωοθήκες και από την υπόφυση πιθανόν να έχει ως αποτέλεσμα τη διαταραχή ή και την αναστολή της ωορρηξίας. Αυτό σημαίνει ότι η περίοδός σου μπορεί να γίνει ακανόνιστη, να μην έχεις δηλαδή σταθερό κύκλο έμμηνης ρύσης, ενώ όταν… εμφανίζεται, να συνεπάγεται απώλεια αίματος πολύ μεγαλύτερη από τη συνηθισμένη. Η περίοδός σου, επίσης, μπορεί να συμβαίνει έπειτα από μεγάλα διαστήματα, 40 ημερών και πλέον, ή μπορεί και να συμβαίνει ανά 3 ή 6 μήνες. Δεν αποκλείεται, τέλος, να αισθάνεσαι πόνο στην κάτω κοιλιακή χώρα.
- Αυξημένη τριχοφυΐα Αποτελεί κατά τους ειδικούς σαφή ένδειξη για την ύπαρξη κάποιου ορμονολογικού προβλήματος, το οποίο χρειάζεται διερεύνηση. Μάλιστα, η τριχοφυΐα στις περιπτώσεις που υπάρχει το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών εντοπίζεται, εκτός από το πρόσωπο, σε περιοχές του σώματος, συνήθως στο στήθος, στην κοιλιά, ενώ δεν αποκλείεται οι αντιαισθητικές τριχούλες να εμφανιστούν στην πλάτη ή στα δάχτυλα των χεριών και των ποδιών.
- Δερματικά προβλήματα Η όψη του δέρματος συχνά είναι αποχρώσα ένδειξη για τον ειδικό ότι υπάρχει πρόβλημα με τις ωοθήκες. Το λιπαρό, γεμάτο σμήγμα δέρμα και τα προβλήματα ακμής που δεν υποχωρούν, παρά την εντατική περιποίηση με ειδικά προϊόντα, δεν είναι ευοίωνα σημάδια, και πρέπει να οδηγήσουν σε περαιτέρω ενδοκρινολογική και γυναικολογική αναζήτηση της «ρίζας του κακού». Σε πιο σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να εκδηλωθεί πρόβλημα υπερ-χρωμάτωσης και πάχυνσης στο δέρμα, δηλαδή να γίνει σκληρό και σκούρο καφέ το χρώμα του δέρματος στον αυχένα, στα χέρια, στους μαστούς ή τους μηρούς.
- Περιττά κιλά Η αύξηση των κιλών σου ή και η δυσκολία να χάσεις τα παραπανίσια κιλά σχετίζονται στενά, πλέον, από τους ειδικούς με το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών. Επίσης, ενδιαφέρον σημείο σε ό,τι αφορά το κεφάλαιο «κιλά» είναι ότι το υπερβάλλον λίπος συνήθως παρουσιάζεται στην περιοχή της κοιλιάς, ενώ ακόμη και όταν το βάρος είναι φυσιολογικό, και πάλι η κατανομή του λίπους είναι αυξημένη στην κοιλιακή χώρα.
- Τέλος, ανησυχητικές ενδείξεις μπορεί να είναι ορισμένες παθολογικές καταστάσεις ή ασθένειες όπως η εμφάνιση διαβήτη τύπου 2, η υπέρταση, η υψηλή χοληστερόλη, η ανδρικού τύπου αλωπεκία (φαλάκρα).
«τις πταίει» για τις πολυκυστικές ωοθήκες
Δεν είναι εύκολη η απάντηση. Κανείς δεν ξέρει τις ακριβείς αιτίες του συνδρόμου. Υπάρχουν υπόνοιες πως έχει γενετικές ρίζες, αλλά τα δεδομένα μέχρι σήμερα δεν είναι οριστικά. Εκφράζονται, επίσης, υπόνοιες πως υπάρχει σχέση του συνδρόμου με την ικανότητα του οργανισμού να παράγει ινσουλίνη. Η υπόνοια αυτή «γεννήθηκε» από το γεγονός ότι πολλές γυναίκες αντιμετωπίζουν πρόβλημα βάρους και κατ' επέκταση ο οργανισμός τους παράγει πολλή ινσουλίνη. Οι ειδικοί εικάζουν, λοιπόν, πως οι ωοθήκες αντιδρούν στην υπερπαραγωγή ινσουλίνης, παράγοντας αυξημένες ποσότητες ανδρικών ορμονών (ή ανδρογόνων). Αυτή η υπερπαραγωγή ανδρογόνων με τη σειρά της μπορεί να οδηγήσει σε ακμή, αυξημένη τριχοφυΐα, αύξηση του σωματικού βάρους και προβλήματα ωορρηξίας, δηλαδή στα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του συνδρόμου.
ποια διαγνωστικά μέσα έχεις στη διάθεσή σου
Η διαγνωστική οδός που θα ακολουθήσει ο γιατρός είναι δεδομένη: λήψη ιστορικού και κλινική εξέταση, υπερηχογράφημα έσω γεννητικών οργάνων και ωοθηκών, αλλά και αναλυτικός ορμονολογικός έλεγχος που θα αφορά τις ορμόνες του γυναικείου φύλου (σου), τα ανδρογόνα, την αντίσταση στην ινσουλίνη, κ.ά.
Η κλινική εικόνα και το ιστορικό σου θα βοηθήσουν σημαντικά το γιατρό, αλλά ο εργαστηριακός έλεγχος θα προσδιορίσει με σαφήνεια το πρόβλημα. Το υπερηχογράφημα θα δείξει πώς ακριβώς είναι οι ωοθήκες, αν είναι φυσιολογικές ή αν έχουν πολλές μικρές κύστεις. Οι ορμονολογικές εξετάσεις συνήθως «ολοκληρώνουν» την εικόνα αποκαλύπτοντας αυξημένα επίπεδα ανδρικών ορμονών, όπως η τεστοστερόνη και άλλα ανδρογόνα, χαμηλή προγεστερόνη, υψηλή LH και χαμηλή FSH – πρόκειται για τις ορμόνες της υπόφυσης που ρυθμίζουν τις ωοθήκες.
Υπάρχει θεραπεία;
Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετώπιζαν πολλές γυναίκες με πρόβλημα πολυκυστικών ωοθηκών μέχρι πρόσφατα είναι ότι οι γιατροί προσπαθούσαν να θεραπεύσουν ένα σύμπτωμα, π.χ., την ακμή, το λιπαρό δέρμα, τις διαταραχές του κύκλου κ.λπ., και όχι να αντιμετωπίσουν το σύνδρομο στη «ρίζα» του. Σήμερα η κατάσταση έχει αλλάξει. Υπάρχουν αρκετές διαθέσιμες θεραπείες, αν και αυτό συνήθως συνεπάγεται ότι δεν υπάρχει μία και πολύ αποτελεσματική! Η θεραπεία εξαρτάται από τα συμπτώματα κάθε γυναίκας, καθώς και από το αν επιθυμεί να αποκτήσει παιδιά ή όχι. Στις γυναίκες που δε θέλουν να μείνουν έγκυοι, μπορεί να χορηγηθούν αντισυλληπτικά χάπια, τα οποία ρυθμίζουν τον έμμηνο κύκλο, ελαττώνουν τα επίπεδα των ανδρογόνων και συμβάλλουν στην καταπολέμηση της ακμής. Βέβαια, τα αντισυλληπτικά δεν καταπολεμούν ριζικά το σύνδρομο, καθώς πολλές φορές οι διαταραχές του έμμηνου κύκλου επανεμφανίζονται μόλις διακοπεί η λήψη των χαπιών, έστω σε ηπιότερη μορφή. Για την υπερπαραγωγή ανδρικών ορμονών ο γιατρός μπορεί να χορηγήσει μια ομάδα ορμονών που λέγονται αντι-ανδρογόνα. Η λήψη τους οδηγεί σε μείωση της ανεπιθύμητης τριχοφυΐας, αλλά αν μια γυναίκα πιστεύει πως είναι έγκυος, δεν πρέπει να τα πάρει, γιατί μπορεί να επηρεάσουν την ομαλή ανάπτυξη ενός άρρενος εμβρύου. Άλλα φάρμακα που μπορεί να χορηγηθούν είναι σκευάσματα για το διαβήτη, τα οποία επηρεάζουν τον τρόπο ρύθμισης του σακχάρου από την ινσουλίνη και κατ' επέκταση την παραγωγή τεστοστερόνης, καθώς και ειδικά φάρμακα διέγερσης της ωορρηξίας. Πάντως, όλοι οι ειδικοί συμφωνούν στο ότι η καλή διατροφή και η άσκηση βοηθούν σημαντικά ώστε να αποκατασταθεί η ισορροπία του οργανισμού. Εάν, δε, τίθεται ζήτημα περιττών κιλών, η πρώτη ιατρική σύσταση είναι η απώλειά τους. Το αδυνάτισμα, σε συνδυασμό με την άσκηση, θα βοηθήσει το σώμα να ελαττώσει τα επίπεδα σακχάρου, να χρησιμοποιεί την παραγόμενη ινσουλίνη πιο αποτελεσματικά και ίσως να ρυθμίζει καλύτερα τις ορμόνες, με αποτέλεσμα να αποκατασταθεί η έμμηνη ρύση, κάτι που πολύ συχνά συμβαίνει και έπειτα από εγκυμοσύνη. Ακόμη και με το να χάσει 10% του αρχικού της βάρους, λένε οι ειδικοί, μια γυναίκα μπορεί να δει διαφορά στον έμμηνο κύκλο της.
Ποια συμπτώματα πρέπει να διερευνήσεις:
- Κύκλους με χρονική διάρκεια αρκετά μεγαλύτερης των 30 ημερών και ελαφρά ακανόνιστους.
- Αύξηση του σωματικού βάρους, κυρίως στην κοιλιακή χώρα, παρά την προσεκτική διατροφή.
- Αυξημένη τριχοφυΐα, τριχόπτωση, λιπαρό δέρμα, ακμή.
- Προβλήματα ωορρηξίας ή προβλήματα υπογονιμότητας.
- Αποβολές.
- Το οικογενειακό ιστορικό σε ασθένειες όπως η υπέρταση (υψηλή πίεση), ο σακχαρώδης διαβήτης, παχυσαρκία, αλλά και προβλήματα υπογονιμότητας ή αποβολών σε εγκυμοσύνες.
Να θυμάσαι!
Είναι πολύ λίγες οι γυναίκες που παρουσιάζουν όλα τα «ύποπτα» συμπτώματα ταυτόχρονα. Οι περισσότερες παρουσιάζουν μόνο ένα ή δύο από τα συμπτώματα αυτά και έχουν το σύνδρομο πολυκυστκών ωοθηκών. Από την άλλη πλευρά, βέβαια, δε σημαίνει ότι αν εμφανίζεις έστω και ένα από τα προηγούμενα συμπτώματα, έχεις οπωσδήποτε και το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Υπάρχουν πολύ περισσότερες καταστάσεις που προκαλούν τα προηγούμενα συμπτώματα, εκτός από το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Το βέβαιο είναι ότι αν έχεις κάποιο από αυτά τα συμπτώματα, πρέπει να το διερευνήσεις.
Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και εγκυμοσύνη
Στις πολυκυστικές ωοθήκες κρύβεται συνήθως η «ρίζα του κακού» για την υπογονιμότητα πολλών γυναικών στην εποχή μας. Το καλό νέο είναι, ωστόσο, ότι όλες οι γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες πετυχαίνουν τελικά το στόχο τους, δηλαδή τη σύλληψη και την απόκτηση παιδιού. (Μάλιστα, οι άλλες, μετά την πρώτη, εγκυμοσύνες συνήθως προκύπτουν απολύτως φυσιολογικά.) Υπό έναν όρο: να μην αφεθεί το πρόβλημα στην… τύχη του. Εάν γνωρίζεις, λοιπόν, ότι έχεις το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και είσαι έτοιμη να μπεις στη διαδικασία της τεκνοποίησης, είναι επιβεβλημένο να επισκεφθείς το γυναικολόγο, ώστε να συζητήσετε τις παραμέτρους και τα δεδομένα, με τελικό στόχο να μεγιστοποιήσεις τις πιθανότητες για μια φυσιολογική και χωρίς προβλήματα εγκυμοσύνη. Εάν λάμβανες αντισυλληπτικά χάπια, πιθανότατα ο γιατρός θα «δώσει» το πράσινο φως για εγκυμοσύνη από τον πρώτο κιόλας μήνα μετά τη διακοπή της λήψης των χαπιών. Εάν ο κύκλος σου διαρκεί περισσότερο από 35 ημέρες, ή δεν έχεις ωορρηξία ή η ωορρηξία είναι τόσο καθυστερημένη, που έχει ως αποτέλεσμα η ποιότητα των ωαρίων να είναι χαμηλή, και, άρα, να αυξάνεται ο κίνδυνος της αποβολής, τότε ενδεχομένως θα χρειαστεί να υποβληθείς σε θεραπεία που θα διευκολύνει την εγκυμοσύνη.
Βέβαια, κάθε περίπτωση είναι μοναδική, πράγμα που σημαίνει ότι ανάλογα με τα δεδομένα αξιολογεί ο ειδικός και τι πρέπει να γίνει. Πάντως, αυτό που θα ακούσεις σίγουρα από το γιατρό είναι ότι πρέπει να διατηρείς φυσιολογικό σωματικό βάρος πριν από την εγκυμοσύνη (για να βοηθήσεις την επίτευξή της), να διατηρείς καλή τη φυσική σου κατάσταση με άσκηση και να περιορίσεις τις βλαβερές συνήθειες όπως το κάπνισμα.
